มะกรูด, มะขุน,มะขูด,ส้มกรูด,ส้มมั่วผี
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Citrus hystrix DC.
ชื่อสามัญ : Leech lime, Mauritus papeda
อังกฤษ : Kaffir lime
วงศ์ : Rutaceae
ชื่ออื่น : มะขุน มะขูด (ภาคเหนือ) มะขู (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน) ส้มกรูด ส้มมั่วผี (ภาคใต้)
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ของต้นมะกรูด
มะกรูดเป็นพืชในสกุลส้ม (Citrus) มีถิ่นกำเนิดในประเทศลาว อินโดนีเซีย มาเลเซีย และไทย ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ นิยมใช้ใบมะกรูดและผิวมะกรูดมาปรุงอาหารอย่างแพร่หลาย รวมถึงเป็นส่วนผสมของน้ำยาทำความสะอาดต่างๆ จัดเป็นพืชที่มีความสำคัญทางเศรษกิจอีกชนิดหนึ่ง มะกรูดเป็นไม้ต้นขนาดเล็ก สูงสุดประมาณ 10 เมตร แต่จะนิยมตัดแต่งกิ่งให้มีความสูงที่ไม่มาก เพื่อที่จะสามารถเก็บผลผลิตได้สะดวก เปลือกของลำต้นมีผิวเรียบ ต้นแก่จะมีสีน้ำตาล มีหนามแหลมตามกิ่งก้านทั่วไป
ใบมะกรูดมีลักษณะเป็นใบประกอบที่มีใบย่อยใบเดี่ยว ออกเรียงสลับ ปลายใบและโคนใบมน ขอบใบเรียบ แผ่นใบเรียบเป็นมันสีเขียวเข้ม ใบมะกรูดมีความพิเศษอยู่ที่มีต่อมน้ำมันกระจายอยู่ตามผิวใบ มีกลิ่นหอมเฉพาะตัว ก้านใบมีปีกดูคล้ายใบ
ดอกมะกรูด ออกเป็นช่อตามซอกใบที่ปลายกิ่ง ดอกสีขาว กลีบเลี้ยงมี 5 กลีบ กลีบดอกมี 5 แฉก โคนกลีบดอกติดกัน ดอกสีขาว เกสรสีเหลือง
ผลมะกรูด เป็นรูปทรงกลมหรือรูปไข่ โคนผลเรียวเป็นจุกขึ้นมา ผิวขรุขระ แต่ก็มีความสม่ำเสมอของลวดลาย มีต่อมน้ำมันกระจายโดยทั่วผล ผลอ่อนสีเขียวแก่ สุกเป็นสีเหลือง มีรสเปรี้ยว เมล็ดกลมรี สีขาว มีหลายเมล็ด คล้ายๆกับมะนาว
การนำมะกรูดไปใช้ประโยชน์ต่างๆ
ราก : กระทุ้งพิษ แก้ฝีภายในและแก้เสมหะเป็นพิษ
ใบ : มีน้ำมันหอมระเหย ผล, น้ำคั้นจากผล ใช้แต่งกลิ่น สระผมรักษาชันนะตุ รังแค ทำให้ผมสะอาด
ผิวจากผล : ปรุงเป็นยาขับลมในลำไส้ แก้แน่น เป็นยาบำรุงหัวใจ
สมัยโบราณเราใช้มะกรูดในการสระผม วิธีการสระ คือการบีบเอาน้ำจากผลมะกรูดมาสระกับผมโดยตรง หรือบางคนนำไปต้มกับน้ำก่อนแล้วจึงนำน้ำนั้นมาสระผม มะกรูดยังมีใช้ในพระราชพิธีสำคัญ เช่น พระราชพิธีโสกันต์ ซึ่งระบุไว้ในพระราชพิธีสิบสองเดือนไว้ว่าจะต้องมีผลมะกรูดและใบส้มป่อยประกอบในพิธีด้วย มะกรูดยังสามารถช่วยกลบกลิ่นไม่พึงประสงค์ อย่างเช่นกลิ่นในห้องน้ำ กลิ่นที่อยู่บนจานอาหาร หรือจะนำไปเป็นน้ำล้างพื้นก็สามารถทำได้เช่นกัน
น้ำมะกรูดมีรสเปรี้ยว กลิ่นฉุนคล้ายใบ แต่ใช้น้อยกว่าน้ำมะนาว ใช้ปรุงรสเปรี้ยวแทนมะนาวได้ เช่นในปลาร้าหลน น้ำพริกปลาร้า น้ำพริกมะกรูด มะกรูดมีส่วนเปลือกที่หนา ส่วนเปลือกนิยมนำผิวมาประกอบอาหารบางชนิดด้วย ในมะกรูดมีน้ำมันหอมระเหยอยู่มาก ใบมะกรูดนั้นใส่ในต้มยำทุกชนิด น้ำยาขนมจีน ยำหอย ใส่ในแกงเช่น แกงเผ็ด แกงเทโพ แต่ถ้าใส่มากเกินไปจะมีรสขมมีกลิ่นฉุน ทั้งในใบ และผล บางครั้งสามารถนำไปใช้ไล่แมลงบางชนิดได้ผลมะกรูดผ่าซีกที่บีบน้ำออกแล้ว ใช้เป็นยาดับกลิ่นในห้องสุขาได้
